Một bệnh nhân ho ra máu có thể do máu từ đường tiêu hóa hoặc từ đường hô hấp. Vậy làm sao để phân biệt máu từ đâu ho ra để có thái độ xử trí kịp thời?
Do máu từ mũi họng hay từ dạ dày, ruột có thể giống với máu từ đường hô hấp dưới nên khi bị ho ra máu, điều quan trọng là cần phải xác định ho ra máu từ đâu. Đặc điểm của máu đi ra từ dạ dày, ruột là máu có vẻ ngoài đỏ sẫm và độ pH acid (người ta có thể thử bằng giấy quỳ, xét nghiệm hoặc ngửi thấy mùi chua). Trái lại, nếu máu từ trong đường hô hấp dưới ho ra là máu có vẻ ngoài đỏ sáng và độ pH kiềm.
Những tổn thương gây ho ra máu thường gặp
Vị trí chảy máu thường gặp nhất là đường hô hấp, ở khí phế quản, nơi có thể bị tổn thương do viêm (viêm phế quản cấp tính hay mạn tĩnh, giãn phế quản) hoặc bởi khối u tân sinh như ung thư biểu mô phế quản, ung thư biểu mô di căn trong phế quản hay khối u loại khác. Máu bắt nguồn từ nhu mô phổi có thể do nhiễm khuẩn gây viêm phổi, áp-xe phổi, lao hoặc do bệnh đông máu, bệnh tự miễn dịch (hội chứng Goodpasture). Các bệnh khác ảnh hưởng đến hệ mạch phổi là bệnh nghẽn mạch phổi và các bệnh gây tăng áp suất tĩnh mạch và mao mạch phổi như hẹp van hai lá và suy tâm thất trái.
Những công trình nghiên cứu gần đây nhất cho thấy viêm phế quản và ung thư biểu mô phế quản là hai nguyên nhân thường gặp nhất gây ho ra máu. Tuy các bệnh lao và giãn phế quản có tần suất thấp gây ho ra máu nhưng là nguyên nhân gây ho ra máu ồ ạt. Ngoài ra, phần lớn bệnh nhân ho ra máu không tìm thấy bệnh căn, gọi là ho ra máu tự phát hoặc ho ra máu nguồn gốc ẩn và nguồn gốc chảy máu thật có thể là bệnh nhẹ ở đường hô hấp hoặc nhu mô phổi.
Trước một bệnh nhân ho ra máu, thầy thuốc khám phổi có thể thấy tiếng cọ màng phổi (trong nghẽn mạch phổi), tiếng ran khu trú hoặc lan tỏa trong chảy máu nhu mô, bằng chứng tắc nghẽn đường thông khí (viêm phế quản mạn tính) hoặc ran ngáy rõ rệt kèm theo có hay không có khò khè là dấu hiệu của giãn phế quản. Nghe tim có thể thấy hẹp van 2 lá hoặc suy tim. Khám da có thể phát hiện sarcom Kaposi, dị dạng động tĩnh mạch của bệnh Osler- Rendu- Weber hoặc tổn thương của bệnh lupus ban đỏ.
Chụp Xquang lồng ngực có thể thấy các dấu hiệu giãn phế quản hoặc bệnh nhu mô khu trú hay lan tỏa. Kỹ thuật soi phế quản bằng sợi quang học đặc biệt có ích để định vị nơi chảy máu và để nhìn thấy tổn thương trong phế quản. Đối với bệnh nhân nghi ngờ bị giãn phế quản, hiện nay, phương thức tốt nhất là chụp cắt lớp để xác định tổn thương.
Điều trị khi bị ho ra máu
Việc điều trị ho ra máu phải căn cứ vào tốc độ chảy máu và mức độ tác động đến sự trao đổi khí để quyết định cách xử lý. Nếu chảy máu hạn chế ở mức đờm có vết máu hay lượng máu ít, sự trao đổi khí thường không bị ảnh hưởng, khi đó sự ưu tiên cao nhất là duy trì hô hấp đúng mức, ngăn ngừa máu phun ra các vùng phổi lành và tránh nghẹt thở. Cho bệnh nhân nằm nghỉ và dùng thuốc giảm ho để giảm chảy máu. Trường hợp biết được nguồn gốc xuất huyết và hạn chế ở một phổi thì nên đặt bệnh nhân ở tư thế thích hợp để máu không bị hít vào phổi lành.
Trường hợp nặng, máu chảy ồ ạt, vì cần kiểm soát đường thông khí và duy trì sự trao đổi khí đúng mức nên cần phải đặt ống thông trong khí quản và thông khí cơ học. Ở bệnh nhân có nguy cơ chảy máu sang bên phổi lành đối bên với bên xuất huyết, cần phải tách riêng hai nhánh chính phế quản phải và trái với nhau bằng cách đặt ống thông chọn lọc vào phổi không chảy máu nhờ hướng dẫn bằng soi phế quản hoặc bằng cách dùng ống trong khí quản hai lòng được thiết kế đặc biệt. Có thể dùng phương pháp đặt ống thông túi qua ống soi phế quản và làm phồng túi ống thông để bít phế quản dẫn đến vị trí chảy máu nhằm ngăn ngừa hít máu vào các vùng phổi lành và chèn ép vị trí chảy máu làm ngừng chảy máu.
Ở những cơ sở có điều kiện, có thể kiểm soát chảy máu bằng các phương pháp: dùng ánh sáng laze, dùng dao đốt điện, liệu pháp nghẽn mạch và phẫu thuật cắt bỏ vùng phổi bị bệnh. Khi chảy máu từ khối u trong phế quản, tia laze thường đạt kết quả cầm máu nhờ làm đông máu tại chỗ. Dao đốt điện để xử trí chảy máu từ khối u trong phế quản.