Nhờ những tiến bộ của y học, ngày nay nhiều xét nghiệm phát hiện ung thư lần lượt ra đời. trong đó, xét nghiệm tầm soát ung thư: tuyến tiền liệt, tuyến tụy... là một trong những tiến bộ của y học.
Theo các nhà khoa học, ung thư là khi có sự thay đổi phức tạp về phân tử trong tế bào một bộ phận nào đó của cơ thể, dưới dạng rối loạn đột biến cấu trúc về gen, chúng phát triển nhanh thành khối u ác tính, chèn ép tranh giành sự sống với các tế bào lành, lại có khả năng phát tán di căn khắp nơi trên cơ thể, khó trị liệu và thường dẫn đến tử vong.
PSA và fPSA - những chỉ dấu của ung thư tuyến tiền liệt
Kháng nguyên đặc hiệu tuyến tiền liệt có tên khoa học Prostate Specific Antigen, viết tắt là PSA, là một glycoprotein được mã hóa bởi gen Kallikrein-3, được tiết ra bởi các tế bào biểu mô của tuyến tiền liệt; phần lớn PSA trong máu được gắn với các protein. Nồng độ PSA toàn phần trong máu người khỏe mạnh rất thấp, chỉ khoảng < 4 ng/ml. Mức độ PSA được tuyến tiền liệt bài tiết vào máu cũng tăng theo tuổi:
- Từ 40 - 49 tuổi: PSA £ 2,5 ng/ml.
- Từ 50 - 59 tuổi: PSA ≤ 3,5 ng/ml.
- Từ 60 - 69 tuổi: PSA ≤ 4,5 ng/ml.
- Từ 70 - 79 tuổi: PSA ≤ 6,5 ng/ml.
Tỉ lệ PSA tự do/ PSA toàn phần được đánh giá để chẩn đoán ung thư tuyến tiền liệt khi nồng độ tPSA nằm trong khoảng từ 4 - 10 ng/ml và nguy cơ ung thư tuyến tiền liệt cao nếu tỉ lệ fPSA/ tPSA ≤ 0,15 (15%). Theo Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA), xét nghiệm PSA cần được thực hiện hàng năm để sàng lọc phát hiện sớm, ung thư tuyến tiền liệt ở nam giới từ 50 tuổi trở đi; đối với những người có yếu tố nguy cơ gia đình như: cha hoặc anh trai bị ung thư tuyến tiền liệt, cần bắt đầu sàng lọc ung thư tuyến tiền liệt bằng xét nghiệm PSA từ tuổi 40. Bên cạnh việc tầm soát ung thư, PSA còn có giá trị theo dõi hiệu quả điều trị và tái phát ung thư sau 6 - 36 tháng tùy theo mức độ nguy cơ của bệnh. Tuy nhiên, nồng độ PSA toàn phần trong máu có thể tăng trong các trường hợp không phải ung thư tuyến tiền liệt, như bệnh phì đại tuyến tiền liệt lành tính, viêm tuyến tiền liệt, kích thích tuyến tiền liệt hoặc sau phóng tinh. Vì vậy, để chẩn đoán phân biệt ung thư tuyến tiền liệt với các bệnh tuyến tiền liệt khác, cần phải định lượng thêm PSA tự do và xác định tỉ số fPSA/ t PSA.
Xét nghiệm tìm chỉ dấu của ung thư tụy
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), ung thư tụy là loại ung thư phổ biến đứng hàng thứ thứ 12 trên thế giới, là nguyên nhân gây tử vong xếp thứ 7 do các bệnh về ung thư; giai đoạn đầu của ung thư tụy thường không biểu hiện triệu chứng gì đặc biệt, nên rất khó chẩn đoán; ung thư tụy theo các nhà khoa học, thấy rằng bệnh có liên quan mật thiết đến người hút thuốc lá, người tuổi trên 50, người bệnh đái tháo đường, thừa cân hay béo phì, viêm tụy mạn, xơ gan, người nhiễm với thuốc trừ sâu, thuốc nhuộm... Để giúp chẩn đoán sớm, các nhà khoa học tìm ra phương pháp xét nghiệm CA19-9.
CA19-9 với tên khoa học là Cancer antigen 19-9, vai trò chủ yếu của CA19-9 là sử dụng để chẩn đoán sớm, theo dõi hiệu quả điều trị, phát hiện tái phát và tiên lượng ung thư tuyến tụy. Nồng độ bình thường của CA19-9 trong huyết tương hoặc huyết thanh là ≤ 37 U/ml. Giá trị bình thường này có thể thay đổi đôi chút tùy thuộc vào phương pháp định lượng, hệ thống máy phân tích và các hóa chất sử dụng của từng phòng xét nghiệm.
Xét nghiệm CA 19-9 được chỉ định trong các trường hợp người bệnh nhân nghi ngờ ung thư tụy. Xét nghiệm cũng để theo dõi đáp ứng trong qua trình điều trị hay phát hiện tái phát sau điều trị. Xét nghiệm còn chỉ định cho người bệnh có tăng bilirrubin toàn phần, trực tiếp hay gián tiếp, người bệnh có men gan cao, người đau vùng thượng vị, buồn nôn, sụt cân hay vàng da.
Xét nghiệm CA 15-3 ra đời giúp phát hiện sớm ung thư vú
Xét nghiệm tìm chỉ dấu của ung thư vú
Theo các nhà khoa học, nghiên cứu về ung thư ở Việt Nam, trong những năm gần đây cho thấy, ung thư vú ở phụ nữ là loại ung thư có tần suất cao đứng hàng thứ hai sau ung thư cổ tử cung. Vì có tần suất cao như vậy nên ung thư vú là nỗi ám ảnh cho nhiều chị em trong đó có Việt Nam cũng như phụ nữ thế giới. Xét nghiệm CA 15-3 ra đời đã góp phần giúp các thầy thuốc phát hiện bệnh sớm, điều trị kịp. CA 15-3 là tên viết tắt của kháng nguyên Carbohydrate 15-3 là Carbohydrate antigen 15-3 hay còn gọi là kháng nguyên ung thư CA 15-3, là một chỉ dấu ung thư, đặc biệt được coi là dấu ấn của ung thư vú. Giá trị bình thường của CA 15-3 ở những phụ nữ khỏe mạnh là ≤ 30 U/ml, CA 15-3 có thể thay đổi chút ít tùy thuộc vào phương pháp định lượng, hệ thống máy phân tích và các hóa chất sử dụng của từng phòng xét nghiệm. CA 15-3 được chỉ định, đối với những bệnh nhân đã bị ung thư thì để theo dõi đáp ứng điều trị và sự tái phát. Một số nghiên cứu khác cũng chỉ ra rằng, sự kết hợp các chỉ dấu ung thư này có khả năng phát hiện ung thư vú ở giai đoạn sớm, khi bệnh nhân còn chưa có triệu chứng, chưa phát hiện khối u hay chụp nhũ ảnh.
BS.CKI. TRẦN QUỐC LONG