Với các biện pháp phòng chống tích cực, hiện nay tình hình bệnh sốt rét tại nước ta đã giảm đến mức thấp và đang tiến đến lộ trình loại trừ sốt rét ra khỏi cộng đồng.
Với các biện pháp phòng chống tích cực, hiện nay tình hình bệnh sốt rét tại nước ta đã giảm đến mức thấp và đang tiến đến lộ trình loại trừ sốt rét ra khỏi cộng đồng. Do sốt rét đã giảm đến mức thấp nên việc chẩn đoán sốt rét không nên chủ quan, cần thận trọng và phải lưu ý đặc biệt đến những vấn đề có liên quan để không bỏ sót.
Theo hướng dẫn chẩn đoán, điều trị và dự phòng bệnh sốt rét được Bộ Y tế ban hành; việc chẩn đoán bệnh được căn cứ vào trường hợp sốt rét lâm sàng và trường hợp xác định mắc sốt rét. Trường hợp sốt rét lâm sàng phải có đủ 4 tiêu chuẩn khi chưa được xét nghiệm máu hoặc xét nghiệm chưa tìm thấy ký sinh trùng hay chưa có kết quả xét nghiệm gồm: sốt với triệu chứng điển hình của cơn sốt rét như: rét run, sốt và vã mồ hôi hoặc với triệu chứng không điển hình của cơn sốt rét như: sốt không thành cơn, người bệnh chỉ cảm thấy ớn lạnh, gai rét hoặc sốt cao liên tục, sốt cao liên tục hay có sốt trong 3 ngay gần đây. Không tìm thấy các nguyên nhân gây sốt khác. Đang ở hoặc đã đến vùng sốt rét lưu hành hay có tiền sử mắc sốt rét gần đây. Trong vòng 3 ngày đầu điều trị bằng thuốc sốt rét có đáp ứng tốt. Trường hợp xác định mắc sốt rét là trường hợp có ký sinh trùng sốt rét trong máu được xác định bằng xét nghiệm lam máu nhuộm giemsa, xét nghiệm chẩn đoán nhanh phát hiện kháng nguyên sốt rét hoặc kỹ thuật xác định gen của ký sinh trùng sốt rét ở trong máu PCR (polymerase chain reaction).
Trong chẩn đoán sốt rét, cần có những lưu ý đặc biệt để tránh nhầm lẫn (ảnh minh họa).
Những lưu ý đặc biệt
Từ những quy định này, muốn chẩn đoán sốt rét lâm sàng phải chứng minh đủ 4 tiêu chuẩn nêu trên để khỏi chẩn đoán nhầm lẫn với các bệnh khác. Nếu chẩn đoán xác định mắc sốt rét bắt buộc phải xác định có sự hiện diện của ký sinh trùng sốt rét trong máu bằng kết quả xét nghiệm. Vì vậy, trong chẩn đoán sốt rét cần có những lưu ý đặc biệt để bảo đảm sự chính xác vì sốt rét sơ nhiễm dễ nhầm lẫn với bệnh thương hàn, sốt mò, sốt xuất huyết Dengue độ I, nhiễm virut đường hô hấp trên; sốt rét tái phát dễ nhầm lẫn với nhiễm khuẩn huyết, viêm đường tiết niệu, viêm đường dẫn mật, áp-xe gan.
Các nhà khoa học khuyến cáo người ở vùng sốt rét hoặc người từ vùng sốt rét lưu hành ra vùng lành không có sốt rét mỗi khi có triệu chứng sốt cần phải xét nghiệm máu để tìm nguyên nhân gây bệnh sốt rét; những trường hợp nghi ngờ nên điều trị thử nghiệm bằng thuốc sốt rét để đánh giá, nếu trong 3 ngày đầu điều trị có đáp ứng tốt có thể xác định được chẩn đoán.
Đối với các trường hợp bệnh nhân có triệu chứng lâm sàng giống bệnh sốt rét, kết quả xét nghiệm ký sinh trùng sốt rét âm tính và không tìm thấy nguyên nhân nào khác thì có thể chẩn đoán sốt rét lâm sàng và điều trị thử nghiệm bằng thuốc sốt rét; đồng thời theo dõi, đánh giá đáp ứng điều trị để chẩn đoán hồi cứu.
Đối với các trường hợp kết quả xét nghiệm ký sinh trùng sốt rét dương tính nhưng trên lâm sàng chỉ có vài triệu chứng gợi ý bệnh sốt rét hoặc gợi ý một bệnh khác không xác định được thì phải xử trí như sau: Nếu mật độ ký sinh trùng sốt rét (+) thì cần kiểm tra lại kết quả xét nghiệm ký sinh trùng sốt rét và tìm tiếp nguyên nhân gây bệnh; nếu mật độ ký sinh trùng sốt rét (++), (+++) có thể là bệnh sốt rét diễn biến không điển hình.
Đối với các trường hợp đã được xác định là bệnh nhân bị mắc một bệnh khác nhưng khi xét nghiệm phát hiện có ký sinh trùng sốt rét ở máu ngoại vi thì phải xử trí như sau: nếu ký sinh trùng sốt rét có mật độ ít (+) có thể là người bệnh đang mang ký sinh trùng sốt rét và bị nhiễm thêm một bệnh khác; nếu ký sinh trùng sốt rét có mật độ cao từ (++) trở lên có thể là bệnh nhân đồng nhiễm cùng một lúc bệnh sốt rét với một bệnh khác.
Cần lưu ý ở vùng sốt rét lưu hành, khi gặp các trường hợp có triệu chứng sốt kéo dài đã điều trị hết đợt thuốc sốt rét có hiệu lực cao theo quy định của phác đồ hướng dẫn nhưng vẫn không cắt được cơn sốt trong 7 ngày đầu và cũng không tìm thấy ký sinh trùng sốt rét ở máu ngoại vi thì không nên dễ dàng kết luận chẩn đoán là sốt rét dai dẳng do ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc mà phải cố gắng tìm để phát hiện các bệnh khác như lao, thương hàn...
BS. NGUYỄN VÕ HINH